Belediyelerde Mevcut Durum Analizi: 30 Büyüksehir Belediyesi Toplumsal Cinsiyet Esitligine Dair Bize Ne Söylüyor?

Yerel seçimler yaklasirken nasil bir kent istiyoruz?

 

Bu sorunun yaniti herkes için farkli olmakla birlikte ortak beklentilerimiz var.

Biz CEIDizler projesi kapsaminda bu soruya toplumsal cinsiyet perspektifinden yanit aradik.

Toplumsal cinsiyet esitliginin saglanabilmesi için yerel yönetimler düzeyinde neler yapilmalidir ve bu alanda Türkiye’de mevcut durum nedir?

 

Belediye kent ölçeginde hizmet üreten temel aktördür ve yönetsel olarak diger aktörlerden çok daha fazla etkiye sahiptir. Altyapi hizmetlerinden, saglik hizmetlerine kadar pek çok alanda faaliyet gösterirler.

 

Belediyeler kentte yasayan herkesin, 1. Kentsel alanlarda üretilen tüm hizmetlere erisim hakki 2. Güvenli bir kentte yasam hakki 3.  Zaman yoksullugu dahil olmak üzere yoksullugun farkli biçimlerinden korunma hakki 4. Karar alma süreçlerine katilim hakkindan yararlanmasini saglar. Belediyeler bireylere güçlenme, insana yarasir bir hayat kurma süreçlerinde destek olmak zorundadirlar.

 

CEIDIzler projesi kapsaminda çalisma yürüttügümüz büyüksehir belediyelerine ek olarak 30 Büyüksehir Belediyesi kapsaminda bu hizmetlerin simdiye kadar ne ölçüde karsilandigini tespit eden bir çalisma yaptik. Basta da belirttigimiz gibi bu çalisma toplumsal cinsiyet esitliginin yerel ölçekte ne derece hayata geçirildigini belirlemeye yönelik. Belediyeden belediyeye farkli adlarla anilsa da Esitlik Birimleri yerel düzeydeki çalismalarin, harcamalarin ve düzenlemelerin hizmet verdigi her vatandasa esit düzeyde ulasmasi ve farkli ihtiyaçlari karsilama kapasitesinin gelistirilmesi amaciyla kurulmustur. Çalismamizda bu birimlerin faaliyetlerini de izledik.

 

30 büyüksehir belediyesine esitlik çerçevesinde baktigimizda karsimiza çikan genel manzara: Kentlerde kaynak sahipligi ve kaynaklara erisim, sinif, etnisite, cinsiyet, cinsiyet kimligi ve cinsel yönelim, yas ve beden esitsizlik kaynagina dönüsebilmekte ve bireyleri dezavantajli konuma itebilmektedir. Ulasim, kentsel katilim, barinma, alt yapi hizmetleri, park ve bahçelere erisim haklarindan tüm gruplarin ihtiyaç duyduklari biçimde ve ihtiyaç duyduklari ölçüde yararlandiklarini söylemek mümkün görünmemektedir. Toplu tasimanin yaslilara, engellilere, küçük çocukla seyahat edenler için uygun olmamasi önemli bir sorun olmaya devam ediyor. Barinma her zaman oldugunda daha büyük bir sorun artik. Kentin her bölgesinin yalniz yasayan kadinlar, LGBTI+’lar için güvenli oldugunu söylenemez. Siddetten arinmis bir çevrede güven içinde yasama, dolasma, kendini gerçeklestirme hakkinin da herkes için mümkün görünmüyor.

 

 

Kent hakki nedir?

Kentte yasayan bireylerin hizmetlerden ihtiyaç duyduklari ölçüde yararlanmalari, kentin yasanabilir hale getirilmesi, mekanin-doganin sürdürülebilirliginin saglanmasidir.

 

Belediyeler ortak yasal mevzuata göre hizmet üretmelerine ragmen, hangi hizmet alanlarina agirlik verilecegi belediyenin kendi inisiyatifindedir.

 

• Belediyelerin görev, yetki ve sorumluluklari belediye kanunlarinda yapilan degisikliklerle sosyal hizmetleri de içine alacak sekilde genisletilmis olsa da belediyeler bu alana kaynak ayirma konusunda çekimser davranmaktadirlar. Bu alandaki kamu harcamalarinin küçük bir kismini belediyeler gerçeklestirmektedir.
• 2017’de saglik, egitim, sosyal güvenlik ve yardim için bütçeden ayrilan tutar %3,2 iken, 2020’de %3,9’a çikmistir. Bu tablo belediyenin önceliklerinde bu basliklarin önemsenmedigini gösterir.
• Her belediye hangi hizmeti verirse versin hizmetin kalitesini güvence altina almak için minimum standartlar belirleme yoluna gitmelidir. Belediyelerin ürettikleri hizmetlerde minimum standartlara rastlanmamakta, standartlar konusunda bir bosluk oldugu görülmektedir.
• Veri toplama-derleme, kayit altina alma, veri isleme ve analiz etme belediyelerin hala en zayif oldugu alanlardan biridir. Oysa herhangi bir alandaki gelismeyi degerlendirebilmek, nereye dogru gidildigini anlayabilmek ancak veri ile mümkün olmaktadir.
• Halkin hangi hizmetlere ihtiyaç duydugunu belirleme konusunda isleyen, bu konudaki veriyi kayit altina alan ve bu kayitlar isiginda analiz yapip politika üreten etkili bir sistem bulunmamaktadir. Hizmetin ulastirilmasi, hizmetlerin, özellikle de sosyal hizmetlerin, bir lütuf olmasinin ötesinde bir “hak” olarak algilanmasini gerektirmektedir.
• Hizmetlerin hak olarak algilanmasi için belediyelerde hakim olan yardim/ihtiyaç temelli yaklasimdan hak temelli yaklasima geçilmesi gerekmektedir.

 

Simdi de toplumsal cinsiyet esitliginin saglanmasinda önemli olan hizmetlere bakalim:

 

 

Danisma Merkezleri

Kadin Danisma Merkezi, kadina yönelik siddete maruz kalan kadinlara, bu siddetle mücadele edebilmek için ihtiyaç duyabilecekleri farkli sekillerdeki destegi saglayan merkezlerdir.

2023 yili itibariyla 13 büyüksehir belediyesi kadin danisma merkezi hizmeti vermektedir. Bu belediyeler Adana, Ankara, Bursa, Eskisehir, Hatay, Istanbul, Izmir, Mersin, Mugla, Sakarya, Sanliurfa, Tekirdag, Trabzon’dur.

 

Kadin Danisma Merkezi hizmeti sunan Büyüksehir Belediyeleri:	13 Büyüksehir Belediyesi Adana, Ankara, Bursa, Eskisehir, Hatay, Istanbul, Izmir, Mersin, Mugla, Sakarya, Sanliurfa, Tekirdag, Trabzon
Kadin Danisma Merkezi hizmeti sunmayan Büyüksehir Belediyeleri:	17 Büyüksehir Belediyesi Antalya, Aydin, Balikesir, Denizli, Diyarbakir, Erzurum, Gaziantep, Kahramanmaras, Kayseri, Kocaeli, Malatya, Konya, Manisa, Mardin, Ordu, Samsun, Van

 

 

Aile danisma/destek/rehberlik merkezlerinde ise aile terapisi, çift terapisi, aile bütünlügünün korunmasina yönelik psikolojik destekler ile meslek edindirme ve hobi kurslari gibi hizmetler öne çikmaktadir. 30 büyüksehir belediyesinden 11’i “aile destek merkezi” veya “aile danisma merkezi” adi altinda aileye yönelik danismanlik hizmetleri vermektedir. Bunlar Balikesir, Kahramanmaras, Kayseri, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Mardin, Ordu, Samsun, Ordu’dur.

 

Aile destek/danisma/rehberlik ve egitim merkezi hizmeti sunan büyüksehir belediyeleri:

11 Büyüksehir Belediyesi Balikesir, Kahramanmaras, Kayseri, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Mardin, Ordu, Samsun, Ordu,

 

Kadin danisma merkezi ile aile danisma merkezlerini karsi karsiya getirmeden her bireyin ihtiyaç duydugu hizmeti üretmek belediyelerin temel görevidir.

 

 

Siginmaevleri

Siginmaevi, siddete maruz kalan ve/veya risk altindaki kadinlarin çocuklari ile birlikte siddetten uzak, kendilerini güvende hissedebilecekleri ve kadinin güçlenmesini destekleyen yatili hizmet veren birimdir.

 

Siginmaevi hizmeti sunan büyüksehir belediyesi sayisi 2023’de 10 olarak gerçeklesmistir. Bu Belediyeler:  Ankara, Antalya, Aydin, Bursa, Gaziantep, Istanbul, Izmir, Kocaeli, Mersin ve Tekirdag Büyüksehir Belediyeleridir.

 

Siginmaevi hizmeti sunan büyüksehir belediyeleri:	10 Büyüksehir Belediyesi Ankara, Antalya, Aydin, Bursa, Gaziantep, Istanbul, Izmir, Kocaeli, Mersin ve Tekirdag
Siginmaevi hizmeti sunmayan büyüksehir belediyeleri:	20 Büyüksehir Belediyesi Adana, Balikesir, Diyarbakir,Denizli, Erzurum, Eskisehir, Hatay, Kayseri, Konya, Malatya, Manisa, Kahramanmaras, Mardin, Mugla, Ordu,Sakarya, Samsun, Trabzon, Sanliurfa, Van

 

Oysa 5393 sayili Belediye Kanunu’nun 14. Maddesinde nüfusu 100.000’in üzerindeki belediyelerin kadin ve çocuklar için siginma evi açmasi zorunlu kilinmistir. Kanun, siginma evi açilmasini belediyeler için zorunlu hale getirse de siginma evi açmayan belediyeler hakkinda herhangi bir yaptirim öngörülmemektedir. Herhangi bir yaptirim olmamasi, belediyelerin siginmaevleri için kaynak ayirmamasinin temel nedenlerinden biri olarak görülebilir. Bir diger neden ise belediyenin bu hizmeti sunmayi kendisi için politik bir risk olarak görmesidir. Bu nedenle kimi belediyelerin Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanligi ile protokol yaparak siginmaevi için kaynak sagladigi ama isletilmesini bakanligi biraktigi görülmektedir. Siginmaevi açmasi zorunlu belediye sayisi göz önünde bulunduruldugunda; var olan siginmaevi sayisinin ihtiyaci karsilamaktan uzak oldugu görülmektedir.

 

Iyi Uygulama Örnegi: Izmir Büyüksehir Belediyesi Siginmaevi Sonrasi Hizmet Siginmaevinde kalan güçlenme çalismasi tamamlanmis veya tamamlanmak üzere olan ise yeni girmis veya girecek olan kadinlar bu merkezlere geçis yapiyor ve düzenlerini kuruncaya kadar burada kaliyor.   Iyi Uygulama Örnegi: Ankara Büyüksehir Belediyesi Siginmaevinde kalan güçlenme çalismasi tamamlanmis veya tamamlanmak üzere olan ise yeni girmis veya girecek olan kadinlar Ankara Büyüksehir Belediyesi lojmanlarina geçis yapiyor ve düzenlerini kuruncaya kadar burada kaliyor.

 

 

Kres Hizmeti

30 Büyüksehir Belediyesinden 17’si çocuklara yönelik kres/gündüzlü bakim sunarken, 13’ü çocuklara yönelik kres/gündüzlü bakim hizmeti sunmamaktadir. Hizmet sunmayan belediyeler sunlardir:

 

Kres hizmeti sunan Büyüksehir Belediyeleri:	17 Büyüksehir Belediyesi Adana, Ankara, Antalya, Aydin, Balikesir, Bursa, Diyarbakir, Eskisehir, Gaziantep, Hatay, Istanbul, Izmir, Kocaeli, Malatya, Mersin, Mugla.
Kres hizmeti sunmayan Büyüksehir Belediyeleri:	13 Büyüksehir Belediyesi Denizli, Erzurum, Kahramanmaras, Kayseri, Konya, Mardin, Ordu, Sakarya, Samsun, Sanliurfa, Tekirdag, Trabzon, Van.

 

 

Engelli ve Yasli Bakim Hizmeti

• 30 Büyüksehir Belediyesinden 13’ünde yaslilara, 10’unda engellilere yönelik gündüzlü bakim hizmeti bulunmamaktadir.
• Yaslilarin sosyallesmesinde, yasli yalnizliginin azaltilmasinda etkili olabilecek mekanizmalarin ve hizmet biçimlerinin belediyelerin gündeminde oldugunu söylemek güç. Gaziantep, Kayseri, Izmir, Sakarya ve Tekirdag Büyüksehir Belediyeleri yaslilara yönelik gündüzlü bakim, Mersin Büyüksehir Belediyesi emekliler evi, Kahramanmaras Büyüksehir Belediyesi dinlenme salonu adi altinda yaslilara hizmet sunmaktadir. Aydin, Eskisehir, Izmir ve Mersin Büyüksehir Belediyeleri alzheimer ve demans hastalarina yönelik hizmet sunarken, Izmir Büyüksehir Belediyesi alzheimer ve demans hastasi yasli yakinlarina danismanlik hizmeti de vermektedir.
• Ankara, Aydin, Bursa, Istanbul, Izmir, Kocaeli, Konya ve Manisa olmak üzere toplam 8 Büyüksehir Belediyesi yaslilara huzurevi/yatili bakim hizmeti sunmaktadir.
• Engelsiz Yasam Merkezi, Gündüzlü Bakim Merkezi, Mola Evi gibi çesitli adlar altinda engellilere yönelik gündüz bakim hizmeti veren merkezler bulunmaktadir. Mola evleri ise kisa süreligine engelli bakimi saglayarak, aile üyelerinin soluk almasina vesile olmaktadir. 30 Büyüksehir Belediyesinden 16’sinda engellilere yönelik gündüz bakimi bulunmaktadir. Bu belediyeler: Ankara, Antalya, Aydin, Balikesir, Diyarbakir, Eskisehir, Gaziantep, Istanbul, Izmir, Kahramanmaras, Kayseri, Kocaeli, Mersin, Samsun, Tekirdag ve Trabzon’dur. Ancak çogu belediyenin bu hizmeti tek merkez üzerinden verdigi, hizmette yararlanmak için yas kriteri getirdigi ve belli engel gruplariyla hizmeti sinirlandirdiklari görülmektedir.
• Yaslilara ve engellilere yönelik evde bakim hizmeti en sik rastlanan hizmet türüdür. Yalnizca 5 Büyüksehir Belediyesi evde bakim hizmeti sunmamaktadir. Bunlar, Ankara, Balikesir, Manisa, Sanliurfa ve Van Büyüksehir Belediyeleridir. Evde bakim hizmetlerinden yararlanmanin temel kriterlerinden biri yoksulluk içinde olmaktir. Durum bu olunca yoksul olmayan ama belediyenin sundugu bu hizmetten yararlanmak isteyen bireyler disarida birakilmakta, piyasada bu hizmete erisebilecekleri varsayilmaktadir. Hizmet çesitliligine bakildiginda kimi belediyelerin hizmeti evde temizlik, sicak yemek ile sinirlandirdigi kimi belediyelerin ise evde temizlik, tamirat-tadilat, kisisel bakim, saglik hizmetleri gibi daha bütünlüklü hizmet sundugu görülmektedir. Antalya, Denizli, Gaziantep, Mugla Büyüksehir Belediyeleri bütünlüklü evde bakim hizmeti sunan belediyelerin basinda gelmektedir.

 

Toplumsal cinsiyet esitliginin saglanmasi sunulan hizmetlerin tamamina esitlik yaklasiminin içsellestirilmesi ile mümkün olacaktir. Bu nedenle sadece sosyal hizmet, sosyal yardim hizmetlerinin degil altyapi, fen isleri gibi hizmetler de bu çerçevede ele alinmalidir. Büyüksehir Belediyelerinin bu amaçla son dönem yaptiklari en önemli çalisma duraksiz ulasim uygulamasidir.

 

Simdi de esitligi hayata geçirmesi beklenen mekanizmalara tek tek bakalim:

 

 

Avrupa Yerel Yasamda Kadin Erkek Esitligi Sarti

Avrupa Yerel Yasamda Kadin Erkek Esitligi Sarti, belediyelere esitlik temelinde hizmet sunmada rehberlik eden önemli belgelerden biridir. Sart belediyelerin kurumsal yapilanmalari da dahil olmak üzere, esitlik eylem plani hazirlama ve uygulama gibi çok genis bir alana dair politikalar önermektedir.

 

Avrupa Yerel Yasamda Kadin Erkek Esitligi Sarti’ni imzalayan Büyüksehir Belediyeleri:	8 Büyüksehir Belediyesi Adana, Antalya, Bursa, Denizli, Gaziantep, Izmir, Ordu, Trabzon
Avrupa Yerel Yasamda Kadin Erkek Esitligi Sarti’ni imzalamayan Büyüksehir Belediyeleri:	22 Büyüksehir Belediyesi Ankara, Aydin, Balikesir, Diyarbakir, Erzurum, Eskisehir, Hatay, Mersin, Istanbul, Kayseri, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Kahramanmaras, Mardin, Mugla, Sakarya, Samsun, Tekirdag, Sanliurfa, Van

 

 

Yerel Esitlik Eylem Planlari

Yerel esitlik eylem planlari (YEEP) belediyelerin toplumsal cinsiyet esitligini gerçeklestirmede ne kadar istekli olduklarini, soruna bütüncül yaklasip yaklasmadiklarini gösteren temel belgelerden biridir. YEEP hazirlayan belediyelerin esitlik temelinde bir kent için daha çok ugras verdiklerini söyleyebiliriz.

 

Yerel Esitlik Eylem Plani hazirlayan Büyüksehir Belediyeleri:	9 Büyüksehir Belediyesi Adana, Ankara, Antalya, Bursa Denizli, Eskisehir, Istanbul, Izmir, Mersin
Yerel Esitlik Eylem Plani hazirlamayan  Büyüksehir Belediyeleri:	21 Büyüksehir Belediyesi Aydin, Balikesir, Diyarbakir, Erzurum, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaras, Kayseri, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Mardin, Mugla, Ordu, Sakarya, Samsun, Sanliurfa, Tekirdag, Trabzon, Van

 

 

Esitlik Birimleri

Esitlik birimleri toplumsal cinsiyet esitliginin gerçeklestirilmesi amaciyla kurulmus birimlerdir. Belediyeler tarafindan hazirlanan Yerel Esitlik Eylem Planlarini hazirlamak da esitlik birimlerinin sorumluluk alanina girmektedir. Türkiye’de 2023 Aralik ayi itibariyla 35 esitlik birimi bulunmaktadir.

 

Illere göre bakildiginda esitlik birimlerinin Izmir ve Istanbul’da yogunlastigi görülmektedir. Izmir’de Büyüksehir Belediyesi de dahil olmak üzere 11 belediyede esitlik birimi faaliyet gösterirken Istanbul’da 9, Eskisehir ve Mersin’de ise 3 esitlik birimi faaliyettedir. Ankara’da esitlik birimi olan tek belediye Çankaya Belediyesidir. Bu anlamiyla esitlik birimlerinin belli illere sikistigi, cografi olarak yayginlasmadigi söylenebilir.